Instalacja odgromowa stanowi integralną część zabezpieczenia obiektu budowlanego przed wyładowaniami atmosferycznymi. Każdy budynek, który spełnia przesłanki kwalifikujące go do obowiązkowego wyposażenia w ochronę odgromową musi być objęty rozwiązaniem opartym na systemie LPS (Lightning Protection System). Centralnym jego trzonem są właśnie zwody i przewody odprowadzające. Zrozumienie zasad działania tych komponentów to fundament prawidłowego projektowania i wykonawstwa.
Czym są zwody?
Zwody stanowią element początkowy toru prądowego w systemie ochrony odgromowej zewnętrznej – to one jako pierwsze przechwytują energię wyładowania atmosferycznego. Zgodnie z § 53 ust. 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2019 poz. 1065), każdy budynek zagrożony uderzeniem pioruna powinien być wyposażony w instalację odgromową, w której zwody stanowią komponent pierwszego kontaktu z prądem piorunowym.
Rozróżniamy zwody:
- poziome – najczęściej w postaci przewodów naciągniętych wzdłuż kalenicy lub siatki ułożonej na dachu (system siatkowy, zgodny z PN-EN 62305-3),
- pionowe – masztowe, instalowane na punktach wyniesionych budynku, takich jak kominy, wieże techniczne czy słupy pomocnicze.
Wybór konkretnego typu zależy m.in. od:
- geometrii i wysokości budynku,
- stopnia zagrożenia piorunowego ustalonego na podstawie analizy ryzyka,
- wymagań technicznych dotyczących strefy ochronnej.
Materiały dopuszczalne do wykonania zwodów to przede wszystkim:
- stal ocynkowana ogniowo,
- stal nierdzewna (np. gatunki AISI 304 lub 316),
- miedź (z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z możliwości reakcji elektrochemicznych przy styku z innymi metalami).
W zakresie montażu, projekt musi uwzględniać rozmieszczenie zwodów względem:
- krawędzi i kalenic dachów,
- urządzeń technicznych (np. anten, czerpni wentylacyjnych, klimatyzatorów),
- elementów łatwopalnych lub stanowiących potencjalne punkty zapalne.
Zaniedbania w rozmieszczeniu lub wykonawstwie zwodów mogą skutkować:
- brakiem skuteczności instalacji odgromowej,
- niezaliczeniem odbioru przez inspektora nadzoru inwestorskiego,
- odpowiedzialnością cywilną lub karną projektanta i wykonawcy (na podstawie art. 91 ustawy Prawo budowlane).
Każdy projekt zwodów powinien być sporządzony przez osobę z uprawnieniami budowlanymi w specjalności instalacyjnej i zatwierdzony w dokumentacji technicznej obiektu.
Przewody odprowadzające w instalacji odgromowej
Przewody odprowadzające instalacji odgromowej pełnią rolę kanałów transferowych energii wyładowania atmosferycznego z punktu przechwycenia (zwodu) do układu uziemiającego. Zgodnie z § 184 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych (Dz.U. 2019 poz. 1065), elementy instalacji odgromowej powinny być prowadzone w sposób trwały, ciągły oraz tak, aby wykluczyć powstanie łuku między instalacją a innymi przewodzącymi elementami konstrukcyjnymi obiektu.
Ich rozmieszczenie, materiał i sposób mocowania muszą być zgodne z zapisami normy PN-EN 62305-3. Przewody odprowadzające powinny być prowadzone możliwie najkrótszą i najprostszą trasą – unika się łuków, załamań i ostrych skrętów, ponieważ miejsca te generują niekontrolowane impedancje i ryzyko przepięć lokalnych.
W instalacji odgromowej stosuje się przewody odprowadzające:
- zewnętrzne – prowadzone po elewacji budynku lub po jego konstrukcji wsporczej, z zachowaniem odpowiednich odległości separacyjnych od elementów instalacji elektrycznej, sygnałowej i metalowych fragmentów elewacji,
- wewnętrzne — ukryte w strukturze ścian, trwale połączone z konstrukcją nośną (najczęściej zbrojeniem żelbetowym), wykorzystywane jako tzw. naturalne przewody odprowadzające, o ile spełniają kryteria rezystancji i ciągłości połączeń.
Minimalna liczba przewodów odprowadzających wynika z kategorii ochrony obiektu:
- dla budynków objętych klasą I ochrony odgromowej – co najmniej dwa przewody na każdą ścianę zewnętrzną,
- dla obiektów niższych klas – jeden przewód na każde 20 metrów obwodu zewnętrznego dachu.
W odniesieniu do materiałów — dopuszczalne są:
- stal ocynkowana (płaska 30 × 3,5 mm lub okrągła o średnicy min. 8 mm),
- miedź (pełny przekrój min. 50 mm²),
- stal nierdzewna (min. 70 mm² dla przewodu płaskiego).
Każdy przewód musi być:
- prowadzony w sposób widoczny lub możliwy do prześledzenia na podstawie dokumentacji powykonawczej,
- trwale zamocowany z zastosowaniem uchwytów odpornych na czynniki atmosferyczne i elektrochemiczne,
- oznaczony w miejscach przeglądowych w sposób umożliwiający jednoznaczną identyfikację (np. oznaczenia numeracyjne na podstawie dokumentacji projektowej lub przyjętego schematu LPS).
Częste błędy i konsekwencje
Nieprawidłowości w projektowaniu lub montażu instalacji odgromowej należą do kategorii uchybień, które mogą mieć bezpośrednie przełożenie na bezpieczeństwo użytkowników obiektu oraz integralność samej konstrukcji.
Do najczęściej spotykanych błędów związanych ze zwodami i przewodami należą:
- niewłaściwe rozmieszczenie zwodów – brak zachowania strefy ochronnej dla elementów konstrukcyjnych i urządzeń technicznych, pominięcie kominów, anten, instalacji PV;
- zbyt mała liczba przewodów odprowadzających – ignorowanie wymogów normy PN-EN 62305-3 w zakresie minimalnej liczby torów prądowych oraz ich równomiernego rozmieszczenia wokół obwodu budynku;
- brak ciągłości elektrycznej przewodów – stosowanie nieatestowanych złączy lub połączeń mechanicznych, które ulegają utlenieniu i tracą przewodność;
- niewłaściwe prowadzenie przewodów odprowadzających – ich trasy pokrywają się z instalacjami elektrycznymi, co grozi przebiciem izolacji przy przepięciach indukowanych;
- pominięcie odległości separacyjnej — co prowadzi do przeskoku iskry pomiędzy elementami odgromowymi a instalacjami niskoprądowymi (sieć LAN, monitoring, automatyka budynkowa);
- niezabezpieczone przejścia przez przegrody budowlane – nieuwzględnienie wymaganej odporności ogniowej lub brak kompatybilnych przepustów przeciwpożarowych;
- niewłaściwy dobór materiałów – przewody wykonane z materiałów o niskiej odporności na korozję elektrochemiczną lub mechaniczne uszkodzenia (np. miękka miedź przy montażu na elewacji);
- brak uziomu lub jego nieprawidłowe wykonanie – uziemienia o zbyt wysokiej rezystancji, brak pomiarów rezystancji uziemienia, niewłaściwe rozmieszczenie uziomów otokowych.
Zwody i przewody odprowadzające – wnioski końcowe
Instalacja odgromowa, w tym zwody i przewody odprowadzające, nie może być traktowana jako dodatek do projektu budowlanego, lecz jako integralny element zapewniający zgodność obiektu z obowiązującymi wymogami prawa techniczno-budowlanego. Każdy etap – od analizy ryzyka, przez dobór klasy ochrony, aż po końcowy montaż – musi być poparty wiedzą, doświadczeniem oraz aktualną znajomością przepisów. Każdy, kto planuje inwestycję w nowy budynek lub modernizację istniejącej infrastruktury, powinien zadbać, by instalacja odgromowa nie była efektem doraźnych decyzji, lecz przemyślanym komponentem zabezpieczającym trwałość i bezpieczeństwo całej konstrukcji.
